Japonia, kraj pełen kontrastów, gdzie przeszłość splata się z przyszłością, a mity i tradycje od wieków kształtują codzienność, przyciąga niczym opowieść, której nigdy nie da się do końca poznać. Japonia nie pozwala się zaszufladkować – zaskakuje, fascynuje i zmusza do redefinicji tego, czym jest tradycja i nowoczesność. Chcąc przybliżyć język japoński nie sposób nie poświęcić całego odcinka cyklu na przedstawienie tego jak powstawała kultura i państwowość japońska.
Powstanie narodu i otwarcie się na świat
Japonia, zamieszkana od paleolitu, ma historię sięgającą ponad 12 000 lat. Pierwsi mieszkańcy, Ajnów, rozwinęli kulturę opartą na polowaniu, zbieractwie i rybołówstwie na wyspie Hokkaido. Legenda mówi, że cesarz Jimmu założył Japonię w VII wieku p.n.e., rozpoczynając erę cesarską. Wprowadzenie chińskiego pisma oraz buddyzmu w V i VI wieku przez mnichów z Chin i Korei wywarło ogromny wpływ na kulturę kraju.
Od XVII wieku Japonia izolowała się od świata zewnętrznego, ograniczając kontakty do chińskich i holenderskich kupców. Polityka izolacji trwała dwa wieki, a została zakończona w 1854 roku, kiedy USA zmusiły Japonię do otwarcia portów. Restauracja Meiji w 1868 roku zniosła system feudalny i przekształciła Japonię w nowoczesne państwo.
Japonia szybko rozwinęła ambicje militarne, co doprowadziło do zwycięstw w wojnach z Chinami i Rosją. Jednak agresja podczas II wojny światowej, w tym atak na Pearl Harbor i masakra w Nankinie, pozostawiła trwałe ślady w relacjach międzynarodowych. Klęska w 1945 roku zakończyła epokę cesarstwa militarnego.
Po wojnie Japonia, zniszczona bombardowaniami, podjęła szybką odbudowę. Nowa konstytucja i pomoc finansowa USA pozwoliły na rozwój gospodarczy, którego symbolem stało się uruchomienie Shinkansen w 1964 roku. Dziś Japonia łączy bogatą historię z nowoczesnością, przyciągając uwagę całego świata.
Różne nazwy Japonii
Japonia, „państwo japońskie” w długiej formie, w języku japońskim Nippon lub Nihon, jest krajem wyspiarskim w Azji Wschodniej. Kanji (lub ideogramy), które składają się na nazwę „Japonia” (日本), oznaczają „miejsce pochodzenia Słońca”. Dlatego też Japonia bywa nazywana „Krajem Kwitnącej Wiśni”. Japońska nazwa „Nippon” jest używana na znaczkach, banknotach i międzynarodowych imprezach sportowych, podczas gdy nazwa „Nihon” jest częściej używana w życiu codziennym. Nippon może również odnosić się do Cesarstwa Japonii, a tym samym do nacjonalistycznej ideologii epoki Shôwa.
Kultura japońska
Chociaż Japonię kreują różne formy sztuki pierwotnej, takie jak ceramika z okresu Jōmon (od 15 000 do około 300 lat p.n.e.) czy statuetki Haniwa (od III do VI wieku n.e.), sztuka japońska bardzo wcześnie znalazła się pod wpływem cesarskich Chin i buddyzmu. Jednak oryginalność sztuki japońskiej jest pełniej odczuwalna w świeckich ruchach, takich jak zwoje narracyjne (emaki) czy ryciny ukiyoe, często związane z życiem codziennym i miejskim oraz rozrywką.
Japończycy stopniowo zaczęli interesować się szeroką gamą sztuk, przywłaszczając sobie sztukę kaligrafii, tkania i farbowania tkanin (w tym kimona), sztuki ceramicznej. W XX wieku kino, manga (japońskie komiksy), anime i gry wideo rozpowszechniły się i stały się silnym wektorem eksportu kultury japońskiej.
Kaligrafia i literatura
Kaligrafia i literatura również rozwinęły się wraz z pojawieniem się chińskiego pisma w IV wieku. Tematyka szybko się zróżnicowała, począwszy od opowieści mitologicznych i historycznych, a skończywszy na poezji waka (gatunek poezji japońskiej). Opowieść o Genjim (Genji monogatari, xle), która w intymny sposób opowiada o życiu na dworze Heian, jest często postrzegana jako jedna z pierwszych powieści psychologicznych na świecie. Buddyzm zen i wojny domowe charakteryzowały się, podobnie jak sztuka, średniowieczną literaturą.
Haiku i skarby narodowe
W okresie Edo pojawiły się nowe ruchy literackie, zwłaszcza haiku (krótkie i symboliczne wiersze) oraz literatura chônin (burżuazyjna), która była romantyczna, a czasem nawet frywolna. Tę samą przemianę można zaobserwować w teatrze, gdzie nō, religijne i elitarne, ustępuje miejsca kabuki, które ma swój początek w dzielnicach przyjemności Edo.
Na obrzeżach teatru pojawiły się inne oryginalne i często humorystyczne formy sztuki japońskiej, takie jak maski, przedstawienia kukiełkowe (bunraku), tańce ludowe (zwłaszcza odori) czy gawędziarze (rakugo). Obecnie najcenniejsze obiekty dziedzictwa Japonii są klasyfikowane jako skarby narodowe i chronione prawem z 1950 roku.
Język japoński jako narzędzie władzy i jedności
W czasach Cesarstwa Japońskiego język japoński stał się symbolem władzy i jedności narodowej. Jego rozpowszechnianie było elementem strategii politycznej, mającej na celu wzmocnienie tożsamości narodowej oraz podporządkowanie ludności kolonialnej.
Standardowy język japoński (hyōjungo) został oparty na dialekcie używanym przez wykształconych mieszkańców Tokio. Komisja śledcza Ministerstwa Edukacji stworzyła normy językowe, które miały służyć jako narzędzie unifikacji kraju. W koloniach, takich jak Korea czy Tajwan, język japoński był narzucany siłą, a lokalne języki były marginalizowane. Edukacja w języku japońskim stała się obowiązkowa, a używanie lokalnych języków było często karane.
Rola języka japońskiego w kolonializmie
Polityka językowa Japonii przyczyniła się do zaniku niektórych języków rdzennych, takich jak język Ainu. Liczba jego aktywnych użytkowników spadła do zaledwie kilkunastu osób, co odzwierciedla skutki wieloletniej polityki asymilacyjnej.
Japończycy postrzegali swój język jako narzędzie „ucywilizowania” podbitych narodów. Wprowadzano reformy, takie jak fonetyczna pisownia kana, aby ułatwić naukę języka kolonizowanym ludom.
Po II wojnie światowej Japonia zrezygnowała z ideologii jedności językowej opartej na narzucaniu języka w koloniach. Obecnie język ten stał się niezbędnym elementem w integracji imigrantów i promocji różnorodności kulturowej w obliczu globalizacji. To wymagający język w tłumaczeniach specjalistycznych czy przysięgłych. Co więcej, jest również jednym z azjatyckich języków, które najczęściej pojawiają się w europejskich szkołach jako przedmiot obowiązkowy.
Japońska literatura światowa
Współczesna literatura japońska odzwierciedla głębokie przemiany społeczne i kulturowe, jakie zaszły w kraju po II wojnie światowej. Tematyka utworów często koncentruje się na problemach wyobcowania, samotności oraz relacjach międzyludzkich i rodzinnych. Autorzy, tacy jak Haruki Murakami, w swoich dziełach badają wewnętrzne podróże bohaterów i procesy ich osobistej transformacji, nierzadko wplecione w surrealistyczne lub fantastyczne narracje. Charakterystyczną cechą współczesnej literatury jest także zwrócenie uwagi na codzienne życie w zmieniającym się społeczeństwie, gdzie tradycja styka się z nowoczesnością.
Japońska literatura współczesna obejmuje różnorodne gatunki, od powieści realistycznych i fantastycznych po thrillery i kryminały. Wspólnym mianownikiem wielu dzieł jest introspektywna narracja, która skłania czytelnika do refleksji nad ludzką naturą i relacjami z otaczającym światem. Tematy takie jak przemijanie, poszukiwanie sensu życia czy wpływ globalizacji na tożsamość kulturową znajdują szczególne miejsce w twórczości autorów. W literaturze tej wyraźnie widać delikatne połączenie głęboko zakorzenionych tradycji z nowatorskim spojrzeniem na współczesność, co czyni ją wyjątkowo fascynującą dla odbiorców na całym świecie.
Bibliografia
B. Frellesvig, A History of the Japanese Language, Cambrige University Press, 2010.